Στις 27 Ιανουαρίου, το περιβαλλοντικό τμήμα του σχολείου μας, Α2, επισκέφθηκε το Κέντρο Περιβαλλοντικής Αγωγής και Ευαισθητοποίησης που βρίσκεται στην Βουλιαγμένη, με σκοπό να παρακολουθήσει το πρόγραμμα «Τα φυτά στη λατρεία της Εκκλησίας», θέμα συναφές με την εργασία που ανέλαβε να εκπονήσει : «Τα φυτά και η σημασία τους στη ζωή μας».
Το πολυσχιδές γεωμορφολογικό ανάγλυφο της χώρας μας και οι βιοκλιματικές συνθήκες που διαμορφώνονται από αυτό, αντικατοπτρίζονται στην ποικιλία της βλάστησης, των οικοσυστημάτων, καθώς και στη χλωρίδα και την πανίδα. Είναι γνωστό ότι η Ελλάδα έχει μία από τις πιο πλούσιες χλωρίδες της Ευρώπης. Στα βουνά, στις χαράδρες, στους υγροτόπους, στα νησιά και σε κάθε σημείο της Ελληνικής γης μπορεί να συναντήσει κανείς σπάνια φυτά. Φυτά που ταυτίζονται με την Ιστορία του τόπου μας, τη Θρησκεία, την Παράδοση, την καθημερινότητα του λαού μας.
Ο Θεόφραστος (371-287π.Χ.) στο έργο του «Περί φυτών Ιστορίας», μιλάει για το «δίκταμνον» από την Κρήτη, την «κυπάριττον» από την Ρόδο, την «καρύα» από την Εύβοια και άλλα φυτά που χαρακτήριζαν και χαρακτηρίζουν τη χλωρίδα του Αιγαίου. Ο σκιαθίτης πεζογράφος Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης σε 63 διηγήματά του αναφέρεται συχνά στο χαμομήλι, την άμπελο, τον κισσό, την ελιά και άλλα. Φυτά τα οποία η χριστιανική παράδοση θεωρεί φυτά λατρείας και τα συνδέει με τις τελετουργίες.
Ο Οδυσσέας Ελύτης, στους πρώτους στίχους του έργου του «Άξιον εστί», στη Γένεση αναφέρει:
«… και στροφή γύρω του κάνοντας μ’ ανοικτές παλάμες έσπειρε
φλόμους κρόκους καμπανούλες
όλων των ειδών της γης τ’αστέρια
τρυπημένα στο ένα φύλλο τους για σημείο καταγωγής
και υπεροχή και δύναμη
Α Υ Τ Ο Σ
ο κόσμος, ο μικρός, ο μέγας!»
Η ανάδειξη της περιβαλλοντικής/οικολογικής ενημέρωσης – ευαισθητοποίησης μέσα από τα φυτά της χριστιανικής λατρείας, με σεβασμό και επιστημονική προσέγγιση, δημιουργεί μια ηθική που οδηγεί στην προαγωγή ενός αληθινού πολιτισμού ζωής.
Κατά το θεωρητικό μέρος του προγράμματος, οι μαθητές έμαθαν για τα φυτά και τα προϊόντα από τα φυτά τα οποία χρησιμοποιούνται στη θεία Λειτουργία:
● Κρασί (Θεία Κοινωνία).
Ο οίνος είναι σύμβολο της ενότητας των πιστών, εφόσον πρόκειται για ένα κράμα που προήλθε από το πάτημα πολλών σταφυλιών, τα οποία μαζεύτηκαν από διάφορα κλήματα και από ποικίλους τόπους. Το κλήμα καλλιεργείται ευρέως σε κήπους και αμπελώνες, πολλαπλασιάζεται κυρίως με μοσχεύματα (κλαδί από κλήμα 1 έτους που να έχει «μάτια», το οποίο βυθίζεται στη γη τον Ιανουάριο ή τον Φεβρουάριο και αργότερα ριζώνει και βγάζει κλαδιά) αλλά και με καταβολάδες (κλαδί καμπυλωμένο με «μάτια» το οποίο θάβεται στο χώμα, αφήνοντας να εξέχει η άκρη του κλαδιού. Μετά την πάροδο 2-3 χρόνων κόβεται η καταβολάδα και σχηματίζεται νέο ανεξάρτητο φυτό). Το αμπέλι, χαρακτηριστικό της περιοχής της Μεσογαίας, ζητά απ’ τον αμπελουργό πολλές φροντίδες για μια πλούσια συγκομιδή (ξελάκκωμα, κλάδεμα, σκάψιμο, σκάλισμα, κορφολόγημα, βλαστολόγημα, αποφύλλωση, ράντισμα ώστε να προλαμβάνονται οι αρρώστιες του αμπελιού όπως η φυλλοξήρα: μικρό έντομο που προσβάλλει φύλλα και ρίζες, ο περονόσπορος: μικρομύκητας που προσβάλλει τα τρυφερά φύλλα και ευδημίδα: έντομο που γεννά τα αυγά του στις ρώγες των σταφυλιών και όταν βγουν οι κάμπιες, τρέφονται από το χυμό της ρώγας, οπότε τελικά σαπίζουν οι ρώγες και ξινίζουν το κρασί).
● Σιτάρι.
Στους αρχαίους Έλληνες και Ρωμαίους, ο σίτος ήταν σύμβολο γονιμότητας, αφθονίας, ζωής, που προέρχεται από τον θάνατο. Ο καρπός των δημητριακών ήταν το κεντρικό σύμβολο των Ελευσίνιων Μυστηρίων. Στην Λατρεία μας συμβολίζει το λόγο του Θεού. Ο γεωργός σπέρνει το σιτάρι στη γη και αυτό κατά κάποιο τρόπο πεθαίνει. Με τον θάνατον όμως αυτόν αρχίζει μια διαδικασία ζωής. Από το σιτάρι παίρνουμε το αλεύρι με το οποίο φτιάχνουμε τον άρτο της Θείας Ευχαριστίας, τους πέντε άρτους της Αρτοκλασίας, εις ανάμνηση του θαύματος του Χριστού με τους πέντε άρτους και τους δύο ιχθείς αλλά και τα κόλλυβα των μνημόσυνων.
● Έλαιο. Το λάδι που βγαίνει από τον καρπό της ελιάς αποτελούσε για τους λαούς της Μεσογείου βασικό συστατικό διατροφής, μέσο φωτισμού, καλλωπισμού, αλλά και θεραπείας λόγω των μαλακτικών του ιδιοτήτων. Στη λατρεία μας συμβολίζει την ειρήνη, το έλεος και την αγάπη του Θεού. Χρησιμοποιείται στα καντήλια, στη βάπτιση, στο χρίσμα (όπου αναμειγνύεται με 56 ευώδη φυτικά συστατικά) και στο ευχέλαιο.
● Βασιλικός.
Σύμφωνα με την παράδοση ήταν το ευώδες φυτό που είχε φυτρώσει στο χώρο όπου η Αγία Ελένη βρήκε τον Τίμιο Σταυρό και ονομάστηκε έτσι επειδή βρέθηκε από τη βασίλισσα. Κατάγεται από τις τροπικές περιοχές της Ασίας και της Αφρικής από όπου μεταφέρθηκε στις χώρες της Μεσογείου. Οι αρχαίοι Έλληνες και Ρωμαίοι τον χρησιμοποιούσαν ως καρύκευμα. Είναι φυτό ως επί το πλείστον μονοετές και ποώδες. Ο πολλαπλασιασμός του γίνεται με σπόρους απο τον Φεβρουάριο – Μάρτιο, απαιτεί φώς αλλά όχι απευθείας ήλιο, πρέπει να ποτίζεται ιδιαίτερα το καλοκαίρι σε καθημερινή βάση και προκειμένου να παραταθεί η ζωή του καλό είναι να ψαλιδίζουμε τα άνθη του. Στη λατρεία μας χρησιμοποιείται στον Αγιασμό και μοιράζεται στους πιστούς στις 14 Σεπτεμβρίου, γιορτή Υψώσεως Τιμίου Σταυρού.
● Δενδρολίβανο.
Αποτελεί σύμβολο της θύμησης στη λατρεία μας αλλά και φιλίας και πίστης στις σχέσεις. Στολίζει μαζί με άνθη τον δίσκο όπου τοποθετείται ο Τίμιος Σταυρός και μοιράζεται μετά την τελετή της Σταυροπροσκυνήσεως στους πιστούς. Το δενδρολίβανο ή ροζμαρί (rosmarinus officinalis) είναι αυτοφυές φυτό και το συναντάμε σχεδόν σε όλη την Ελλάδα. Είναι αειθαλής, φριγανώδης, πυκνόφυλλος θάμνος που περιέχει (κυρίως τα φύλλα και τα γαλάζια άνθη του) άχρωμο ή κιτρινωπό αιθέριο έλαιο με ευχάριστο διαπεραστικό άρωμα. Ο πολλαπλασιασμός του γίνεται με μοσχεύματα, χρειάζεται φώς και χαμηλά ποσοστά υγρασίας. Ανθίζει δύο φορές το χρόνο: Απρίλιο – Μάιο και Αύγουστο – Σεπτέμβριο.
● Φοίνικας.
Συμβολίζει την αγαλλίαση, την δικαιοσύνη, τη φήμη (επειδή αναπτύσσεται πάντα όρθιο), τον θρίαμβο και τη νίκη. Οι κλάδοι του φοίνικα, κοινώς βάγια, ήταν σύμβολο νίκης και με αυτούς στεφάνωναν τους νικητές. Επειδή κάνει καλούς καρπούς σε μεγάλη ηλικία, συμβολίζει την μακροζωία και τα ανθηρά γηρατειά. Οι χριστιανοί συνόδευαν τους νεκρούς με κλάδους φοινίκων γιατί ήταν σύμβολο νίκης και θριάμβου κατά του θανάτου αλλά και πίστη στην αθανασία. Χρησιμοποιείται στη διακόσμηση των ναών κατά τις πανηγύρεις.
Είναι αειθαλές δένδρο ύψους μεγαλύτερου των 20 μέτρων. Ο ρυθμός ανάπτυξής του είναι αργός. Έχει μικρά κίτρινα άνθη σε τσαμπί. Πολλαπλασιάζεται με σπόρο σε θερμό σπορείο. Προτιμά καλά στραγγιζόμενα εδάφη και απαιτεί πλούσια ποτίσματα. Δεν αντέχει στον παγετό και προτιμά τις καλά ηλιαζόμενες θέσεις.
● Δάφνη.
Είναι φυτό θριαμβευτικό που χρησιμοποιούνταν και κατά την αρχαιότητα στα στεφάνια που προσφέρονταν ως βραβείο νίκης. Στη λατρεία μας συμβολίζει τη νίκη του Χριστού δηλαδή της Ζωής κατά του Θανάτου. (Κυριακή των Βαΐων – Μεγάλο Σάββατο πρωί: πρώτη Ανάσταση). Είναι αειθαλής θάμνος ή δένδρο με ύψος έως 15μ. Είναι αυτοφυές ή καλλιεργούμενο σε όλη την Ελλάδα. Έχει πλούσια ζωηρή βλάστηση, αρωματικά άνθη σε ταξιανθία μικρών σκιαδίων και καρπό που θυμίζει τον καρπό της αγριελιάς. Πολλαπλασιάζεται με σπόρο, χρειάζεται αραιά ποτίσματα, είναι ανθεκτικό στην ξηρασία, τα σταγονίδια της θάλασσας αλλά και σε θερμοκρασίες κάτω από το μηδέν, μέχρι -5 βαθμούς Κελσίου.
● Άνθη.
Συμβολίζουν το εφήμερο της ανθρώπινης ζωής αλλά και την αγνότητα, την αθωότητα (λευκά άνθη). Άλλοτε πάλι συμβολίζουν και αποκαλύπτουν τη δόξα του Θεού και την πρόνοια για τα δημιουργήματά Του. Συνήθη άνθη που χρησιμοποιούνται στη λατρεία είναι η βιολέτα, ο κρίνος, τα γαρύφαλλα, τα τριαντάφυλλα, οι πασχαλιές. Στολίζεται με αυτά ο Επιτάφιος, ο δίσκος του Σταυρού, οι εικόνες των Αγίων που εορτάζουν, οι χώροι των ναών στις πανηγύρεις, στα Μυστήρια του γάμου και της βαπτίσεως αλλά και στις Ακολουθίες της κηδείας και των μνημοσύνων.
● Λιβάνι (θυμίαμα).
Η προσφορά θυμιάματος στη λατρεία του Θεού είναι πολύ παλαιά. Απαντάται στου Εβραίους αλλά και στους ειδωλολάτρες. Τη συνήθεια αυτή παρέλαβε και η Εκκλησία μας και χρησιμοποιεί το θυμίαμα στις ιερές Ακολουθίες και τα Μυστήρια. Συμβολίζει την προσευχή. Κατασκευάζεται από την ρητίνη που βγαίνει από δένδρο λίβανος, η οποία αφού στερεοποιηθεί και κονιορτοποιηθεί, αναμιγνύεται με αρώματα. Κατόπιν κόβεται σε κόκκους που τοποθετούνται επάνω σε αναμμένα κάρβουνα μέσα στο θυμιατό. Καιγόμενη η ρητίνη, αναδύει αρωματικό καπνό. Τα κάρβουνα συμβολίζουν τις καρδιές των πιστών. Η φωτιά συμβολίζει την Θεία Αγάπη και το θυμίαμα, την Χάρη του Αγίου Πνεύματος.
Το λιβάνι είναι ρετσίνι με γλυκό άρωμα που προέρχεται από το δένδρο Boswellia sacra, το οποίο την εποχή της γέννησης του Χριστού φύτρωνε στην Αραβία, την Ινδία και την Αιθιοπία. Κατά την περίοδο της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας λιβάνι ήταν τόσο πολύτιμο όσο τα κοσμήματα και τα πολύτιμα μέταλλα.
Κατά το πρακτικό μέρος του προγράμματος οι μαθητές συμμετείχαν σε ομαδικά παιχνίδια σε ένα φυσικό περιβάλλον ιδιαίτερης ομορφιάς, ώστε να γίνει πράξη η βιωματική μάθηση.
Μέσα από την παρακολούθηση του προγράμματος αυτού επετεύχθησαν πλήρως όλοι οι στόχοι (γνωστικοί, συναισθηματικοί και ψυχοκινητικοί) και τέθηκαν οι πρώτες βάσεις για ένα νέο περιβαλλοντικό ήθος, το οποίο θα ήταν ευχής έργο να διαμορφωθεί στην μαθητική κοινότητα και κατ’ επέκταση στη κοινωνία μας.
Μέμμου Ιωάννα ΠΕ 05
Υπεύθυνη περιβαλλοντικού προγράμματος
Βιβλιογραφία
▪Μαρία Σωτηράκου Δρ Περιβαλλοντικής Παιδείας
▪Τα φυτά στη λατρεία της Εκκλησίας
π. Ε. Μαρκαντώνης, Α. Γεωργόπουλος, Ι. Ζαμπέλης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου